Osteoporoz

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre osteoporoz; kemik dokusunun yapısının bozulması sonucu kemik kütlesinde kayıp, kemik dayanıklılığında azalma ve kırık riskinde artış ile karakterize sistemik bir iskelet hastalığıdır. Pik kemik kütlesinden -2,5 veya daha fazla standart sapma varsa osteoporoza işarettir.

Risk Faktörleri

Değiştirilemeyen Faktörler

·       Yaş

·       Cinsiyet

·       Irk

·       Genetik Yük

Değiştirilebilen Faktörler

·       Diyet

·       Sigara kullanımı (Osteoporoz gelişimini kolaylaştırır, kırık riskini artırır.)

·       Alkol tüketimi (Aşırı tüketim, menopoz sonrası osteoporozu (PMO) hızlandırır ve kırık riskini artırır.)

·       Hareketsizlik (Kemik kütlesi %40-50 düşerse, osteoblastik aktivite de düşer.)

Osteoporoz Dönemleri

·       Postmenopozal

15-20 yaş (50-75 yaş) arasında görülür ve süngerimsi kemikle ilişkilidir. Kemik kütlesi normalden %33 daha düşüktür. Bel omurgasında şiddetli ağrı ve şekil bozukluğu görülür. Pelvis ve femur başı kemikleri de etkilenir.

·       Yaşlılık

70 yaşından sonra ortaya çıkar ve hem süngerimsi hem de kortikal kemikler etkilenir. Kalça ve omurga kemiklerinde kırıklar meydana gelir. Boy kısalır ve şiddetli sırt ağrısı görülür.

Hastalığın Gelişmesini Sağlayan Diğer Faktörler

·       Kalsiyum atılımını hızlandıran ilaç kullanımı

·       Östrojen yetersizliği

·       Düşük kilolu olmak (BKI<18,5 kg/m²)

·       Aşırı tuz ve kafein tüketimi

·       Aşırı protein tüketimi

·       Çeşitli hastalıklar

·       PTH bozukluğu

·       Ca ve D vitaminlerinin yetersiz alımı

·       Çok düşük enerjili diyet müdahaleleri

Tedavi ve Hastalığın Önlenmesi

·       Şu anda kalıcı bir çözüm veya tedavi yöntemi bulunmamaktadır.

·       Büyüme çağında düzenli egzersiz yapmak gerekir.

·       Kalsiyum ve D vitamini alımına önem gösterilmelidir.

·       Risk faktörlerinin ortadan kaldırılması gerekir.

·       Yeterli kalsiyum alınmalıdır; 1000-1200 mg/gün.

·       D vitamini seviyesi 25 (OH)'den düşükse; 1500-6000 IU alınmalıdır.

·       D vitamini seviyesi normale döndüğünde; 600-800 IU alınmalıdır.

Osteoporoz Önleme

Riskler

·       Gerekenden az kalsiyum alımı

·       D vitamini eksikliğine bağlı olarak kalsiyum emiliminde yetersizlik

·       Çocuklarda yetersiz kemik gelişimine, yetişkinlerde ise kemik kaybına neden olur.

Önerilen Günlük Kalsiyum Alım Miktarı

9-18 yaş 1300 mg/gün

19-50 yaş 1000 mg/gün

51-70 yaş 1200 mg/gün

Emzirme döneminde 300 mg/gün takviye

NOT: Menopoz sonrası kadınlar ve 50 yaş üstü erkekler için günde 1500 mg önerilir.

1200 mg kalsiyum alımı kırık riskini azaltmaz, kalsiyum emilimini ve atılımını etkileyen faktörlere dikkat edilmelidir.

Kalsiyum Emilimini Azaltan Faktörler

·       Bol miktarda diyet lifi - 25-30 g

·       Bol miktarda fitik ve oksalik asit (yeşil yapraklı sebzeler, çay, fasulye, kuruyemiş, pancar, tam tahıllar, tohumlar, baklagiller, bazı kuruyemişler)

·       Kalsiyum - fosfor dengesizliği

·       Menopoz - östrojen eksikliği

NOT: Günlük beslenmeyle yeterli kalsiyum alınamıyorsa, doktor ve diyetisyen gözetiminde takviye edilmelidir.

Kalsiyum Takviyesi

• En iyi emilim ve en az yan etki için bir seferde 600 mg'dan fazla kalsiyum alınmamalıdır.

• Çiğnenebilir tabletler yutulmadan önce iyice çiğnenmelidir.

• Kalsiyum karbonat kabızlığa neden olabilir. Gerekli önerilerde bulunulmalı ve devam edilmesi durumunda kalsiyum sitrat gibi formlar denenmelidir.

• Aç karnına alınmamalıdır.

DİYETTE KALSİYUM ALIMINIZI ARTIRMAK İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

• Kalsiyum emilimi için yeterli D vitamini aldığınızdan emin olun. (Sabah 10:00 ile 14:00 arasında yaklaşık 8 dakika güneşe maruz kalmanız önerilir.)

• Diyet lifi, fitat ve oksalik asit gibi bol miktarda alınan besinler kalsiyumu bağlar ve bağırsaklardan emilimini azaltır.

• Protein alımınızın yüksek olmamasına dikkat edin.

• Günde 150 mg kafein alımı, idrarla kalsiyum atılımını 5 mg artırır. Bu nedenle osteoporozlu kişiler günde 2 bardak kahveyi geçmemelidir.

• Alkol tüketimi sınırlandırılmalıdır.

• Günde 5 gr'dan az tuz tüketilmelidir.

Osteoporozun Birincil Önleme Yöntemleri

• Osteoporoz ve ilişkili kırıklar ortaya çıktıktan sonra tedavi zor ve maliyetlidir. Osteoporozun önlenmesi en önemli hedef olmalıdır.

• Birincil korumanın amacı, ulaşılabilecek en yüksek kemik kütlesine ulaşmaktır. 18 yaşına gelindiğinde kemik kütlesi büyük ölçüde oluşmuştur ve 30 yaşına kadar kısmen devam eder. Kızlarda kemik kütlesindeki en yüksek artış yaşı 12.5, erkeklerde ise 14 olarak bildirilmiştir.

• Yeterli Ca ve D vitamini alımı sağlanmalıdır.

• Basketbol, ​​jimnastik, voleybol gibi sporlar daha faydalıdır. Spor yapan çocuklarda kemik yoğunluğu %8-12 daha yüksektir. Fiziksel aktivite artırılmalı, omurgaya yük bindiren egzersizler haftada en az 3 gün 30 dakika yapılmalıdır.

• Gazlı ve kolalı içeceklerdeki fosforik asit, alkol, sigara, kahve, aşırı tuz tüketimi ve protein ağırlıklı beslenme gibi risk faktörlerinden uzak durmak gerekir.

Osteoporozun İkincil Önleme Yöntemleri

• Kemik erimesinin başladığı dönemde uygulanır.

• Yüksek risk grubunda olan kişilerde yeterli kalsiyum alımı, yeterli güneş ışığı kullanımı sağlanmalı ve yer çekimine karşı egzersizler artırılmalıdır.

• 50 yaşından sonra (erkek ve kadınlar) kalsiyum alımı artırılmalıdır.

Osteoporoz Önleme

• Tuz alımı artarsa, idrardaki sodyum miktarı artar, kalsiyum atılımı artar. 2500 mg sodyum 40-60 mg kalsiyum atılımına neden olur. 1 g ekstra sodyum %1 kemik kaybı demektir.

• Diüretikler kalsiyum atılımını etkiler. Tiazid grubu, diüretik kalsiyum atılımını azaltır.

• Yeterli D vitamini alımı önemlidir (güneş ve besin).

• Hayvansal protein alımındaki artış, idrarla kalsiyum atılımını artırır. Hayvansal gıdalarda idrar pH'ı 5,5-6'dır (asidik). İdrarla Kalsiyum atılımı artar. Hayvansal protein kısıtlaması yerine kalsiyum alımı artırılır (ihtiyaç seviyelerinde).

• Ekstra 1 g protein 1,75 mg kalsiyum atılımına neden olur. Olumsuz etkiye karşı 5,83 mg kalsiyum alımı gerekir.